علمی مركز تحقیقات كشاورزي و منابع طبیعی استان گلستان چکيده

Transcript

1 1-( ص) تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46, شمارة 1 بهار 1394 بررسی راهکارهای مختلف آبياری.1 دانشیار بخش تحقیقات ف ین هیئت 2. عضو يکدرميان با استفاده از آب شور غير شور در عملکرد و بهرهوری آب ذرت دانهای در آبياری قطرهای 2 1 علیرضا كيانی* افشين مساوات و مهندسی مركز تحقیقات كشاورزي و منابع طبیعی استان گلستان علمی مركز تحقیقات كشاورزي و منابع طبیعی استان گلستان )تاریخ دریافت: 1393 / 4 / 9 تاریخ تصویب: )93 / 7 / 12 چکيده در این پژوهش استفاده از آب شور و كم مدت دو فصل زراعی با حضور ذرت بررسی شد. تیمارها عبارت بودند از همة شیارها با درصد ( 3 )T و ثابت ( 4 )T در قالب هفت تیمار به صورت بلوكهاي كامل تصادفی با سه تارار به كامل ( 2 T( شور ( 7 T(. شوري آب در تیمارهاي شور و غیر شور به ترتیب 8 كم با اثربخشتر خواهند بود. در تیمارهاي كم كامل همة شیارها با آب غیر شور ( 1 T( شیارها با آب شور غیر شور به صورت متناوب شیارها فقط با آب غیر شور به صورت ثابت ( 5 T( و متغیر ( 6 T( و 1 / 5 بود. نتایج ای ن و ds / m شیارها در صورتی كه شیارهاي در ساله يا نشده با آب شور كامل با آب پژوهش نشان داد به اي شوند نسبت به كمآبیا ي ر اول و دوم به ترتیب 29 و 36 درصد و در تیمارهاي در حدود درصد از آب غیر شور صرفه ویی شد. متوسط عملارد در تیمارهاي كم و T 3 T 4 )T 6 T 5 T 2 ( و T 3 T 4 نسبت به تیمار به ترتیب 19 و 24 درصد كاهش معنادار داشت. از نظر كارایی مصرف آب نتایج نشان داد در صورتی كه ارزش آب شور و غیر شور یاسان در نظر گرفته شود تیمارهاي كمآبیاري بیشترین اختالف معناداري با تیمار محاسبه قرار گیرد تیمارهاي و T 3 كامل بدون تنش ندارند. اگر T 4 از نظر این شاخص هم باالتر قرار میگیرند و گزینهه يا آب را دارند و از نظر آماري آب بر اساس آب غیر شور در هر تیمار مبناي برتر خواهند بود. كليدواژگان: آب شور قطرهاي كمآبیا ي ر ذرت. * مقدمه ذرت سومین گیاه مهم غلهاي دنیا پس از گندم و برنج و مهمترین منبع تولید غذا براي انسانها و حیوانات است و در اكثر كشورها بیش از دیگر گیاهان كاشته میشود. سالیانه به طور متوسط 160 میلیون هاتار اراضی تحت كشت ذرت قرار میگیرد و حدود 817 میلیون تن ذرت دانهاي تولید میشود. امریاا و چین و برزیل سه كشور بزرگ تولیدكنندة ذرت در هان حدود 68 درصد كل ذرت دنیا را تولید میكنند. در ایران نیز سالیانه حدود 2 هزار هاتار ذرت كاشته میشود كه از این مساحت حدود 1 / 8 میلیون تن ذرت به دست میآید.)USDA 1, ( آبیاري قطرهاي به دلیل وارد كردن آب با دبی كم و با فراوانی زیاد قادر است پتانسیل ماتریک خاك را در منطقة ریشة گیاه باال نگه دارد و از افزایش پتانسیل اسمزي خاك در اثر آبیاري با آب شور لوگیري كند. به همین دلیل ای ن روش در استفاده از آب شور نسبت به روشهاي دیگر سودمندتر است 1994(.)Shalhevet, ذرت به شوري حساس است. آستانة خسارت آن در اثر شوري آب آبیاري حدود 1 / 7 ds / m برآورد شده است.)Maas and Hoffman, 1977( استفاده از آب شور 7( 1 / تا ) / 9 ds / m در آبیاري قطرهاي گیاه ذرت نشان داد آبیاري با آبی كه شوري كمتر از / 9 ds / m دارد اثري معنادار بر درصد سبز ذرت نمیگذارد. ولی ارتفا و وزن تر و خشک گیاه به ازاي هر واحد افزایش شوري آب آبیاري حدود 2 درصد كاهش مییابد.)Kang et al, ( استفاده از آب شور زهاش 5( 12 / تا ) / 5 ds / m در سراسر فصل رویش گندم عملارد آن را حدود 26 درصد نسبت به پتانسیل كاهش میدهد و ایگزینكردن اول در دورة ابتدایی رشد كه گندم در آن مرحله به شوري حساستر است با آب غیر شور عملارد آن را حدود 16 درصد كاهش میدهد.)Sharma et al, 1994( مدیریته يا مختلف كاربرد آب شور بر عملارد گندم را Naresh (1993) et al بررسی كردند. نتیجة تحقیقات آنها نشان داد در 1. United State Department of Agriculture * نویسندة مسئول: akiani71@yahoo.com

2 2 تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46 شمارة 1 بهار 1394.)Kochekzadeh, 02 بررسی صورتی كه در سراسر فصل رشد فقط از آب شور )12 ds / m( استفاده شود عملارد حدود درصد و در صورتی كه اولین آبیاري با آب غیر شور 0( / 4 انجام شود عملارد حدود ds / m( 22 درصد نسبت به پتانسیل كاهش م یی تیماري كه دو ابد. همچنین در اول آن با آب غیر شور و دو بعدي با آب شور انجام شد عملارد حدود 7 درصد در تیماري كه به صورت با آب غیر شور و شور حدود 3 درصد و در تیماري كه آن با اختال شد عملارد دو نو آب انجام شد عملارد حدود 4 درصد نسبت به پتانسیل كاهش یافت. استفادة متناوب از آب شور غیر شور براي گیاه حساس به نمک مانند ذرت نسبت به روش اختال دو نو آب مناسبتر است در حالی كه براي گیاه مقاوم به نمک مانند پنبه دو روش كاربرد اشارهشده مزیتی بر هم ندارند ( Bradford Letey, 1993.)and شیوههاي ویچهاي ر يو روش روش ویچهاي معمولی و عملارد سویا تأثیري نداشت و یل در ویچهاي حدود 46 درصد نسبت به ویچه اي معمولی آب كمتري مصرف شد. آب 1 (WP) در تیمارهاي ویچه اي معمولی و به ترتیب 5 / 5 و 6 / 1 كیلوگرم در هاتار به ازاي هر میلیمتر آب مصرفی است.)Graterol et al, 1993( )7 / 3 و غیر شور m( ds / ds / m( روشهاي مختلف تلفیق آب شور 0( / 7 بر عملارد ذرت و توزیع و غلظت نمک در منطقة ریشه در شرایط الیسیمتري بررسی و مشخص شد میانگین عملارد دانة ذرت در تیمارهاي شاهد متناوب نیمدرمیان )نیمی از آب آبیاري با آب شور و نیمی دیگر بالفاصله پس از نفوذ آب شور با آب شیرین تامیل شد( اختال دو نو آب و متناوب آب شور شیرین به ترتیب 0 / 38 0 / 46 0 / 62 و 0 / 36 كیلوگرم در هر متر مربع است. نتایج نشان داد در تیمار تلفیق متناوب نیمدرمیان نسبت به تیمارهاي تلفیق متناوب و مخلو شوري عصارة اشبا خاك كمتر و در تیمارهاي تلفیق متناوب و مخلو برابر است.)Liaghat and Esmaili, 03( تقریبا روشهاي مختلف مدیریتی براي كاربرد آب شور در كشاورزي شامل روش هاي دو نو اختال آب با كیفیت متفاوت كاربرد متناوب آب شور غیر شور كاربرد آب شور براي گیاهان با تحمل هاي مختلف در تناوب یکدیگر استفاده از مواد شیمیایی و كاربرد روش مناسب آبیاري بررسی شد. نتایج بهدستآمده روندي امیدبخش را هت استفاده از آبهاي با كیفیت پایین براي تولید گیاه بدون تنزل كیفی خاك نشان میدهد ( شوري نشان داد با افزایش شوري آب گندم تحت شرایط آب كاهش مییابد به طوري كه در شوريهاي 14 و 11 دسیزیمنس بر متر این شاخص به ترتیب حدود 13 و 7 درصد كاهش پیدا م ی تحلیل نتایج نشان میدهد استفاده از آب شور در سطو كند. اشاره شده و صرفه ویی در آب غیر شور و افزایش مساحت تحت آبیاري در نهایت به نفع تولید و درآمد زار است Kiani and (.)Mirlatifi, 12; Kiani et al, 05 )مرسوم و آب ذرت تحت تأثیر سه روش داد اختالف دو روش معنادار است و یل ی ک شیا ير ثابت و متناوب( بررسی شد و نتایج نشان درمیان ثابت و متناوب غیر نسبت به روش مرسوم از نظر مصرف آب به ترتیب حدود 26 و 23 درصد و از نظر عملارد به ترتی ب 11 و 13 / 5 درصد كاهش دارد ( حدود Rafiee and Shakarami,.) بررسی كمآبیاري به روش ویچهاي ثابت و متناوب بر عملارد ذرت دانه اي نشان داد كمآبیاري ذرت به روش ویچهاي تا زمان شرو گلدهی به كاهش معنادار در عملارد منجر نمیشود ضمن آناه با كمآبیاري به روش ویچهاي متناوب میتوان تا درصد نسبت به روش آبیاري ویچهاي كامل در مصرف آب صرفه ویی كرد.)Khorramian, 02( و متناوب ر يو درمیان مقایسة كامل و ثابت گو هفرنگی حاایت از آن دارد كه تیمارهاي یک ثابت و متناوب از نظر عملارد به ترتی ب 36 درصد نسبت به نظر كارایی مصرف آب نسبت به 1 / 8 و 1 / 3 برابر افزایش دارند كم متناوب به طور ك یل از با آب از استفاده حدود 11 و كامل كاهش دارند در حالی كه از كامل به ترتی ب.)Molavi et al, 11( حدود تحقیقات متعددي در زمینة كاربرد روشه يا شور براي شیرین گیاهان شیارها مختلف است. اما مطالعات در خصوص مقایسة راهبرد یا شیارها كه فقط با آب غیر شور انجام میشود با میان انجام استفادة شده یک در شیارها به صورت شور غیر شور بسیار اندك است. این شیوه یک راهبرد نسبتا این روشه يا پرسش است كه اگر بخشی به كم دید مدیریتی است و در پی پاسخ به آبه يا وسیلة از آب مورد گیاه نیاز نامتعارف در ردیفه يا در خشک ایگزین شود اثربخشی باالتري براي تولید و استفادة بهینه از منابع آ یب این خیر. یا دارد پژوهش با هدف راهبردهاي مدیریتی اشارهشده بر عملارد و انجام شد. مقایسة آب ذرت kiani and 1. Water Productivity

3 3 كيانی و مساوات: بررسی راهکارهای مختلف آبياری يکدرميان با استفاده از... مواد و روشها این طر در ایستگاه تحقیقات كشاورزي گرگان )طول 54 در ه و دقیقة شرقی و عرض 36 در ه و 55 دقیقة شمالی( با ارتفا 5 / 5 متر از سطح دریا و بارندگی سالیانه حدود 0 تا 4 میلیمتر در طی ساله يا 1391 و 1392 در زمینی به ابعاد متر در 70 متر ا را شد. قبل از آزمایش برخی مشخصات فیزیای خاك تعیین شد كه در دول 1 میآید. جدول 1. برخی خواص فيزيکی خاک محل آزمايش در نيمرخ خاک عمق خاك وزنی رطوبت در )درصد( حد FC وزنی رطوبت در )درصد( PWP حد رم مخصوص ظاهري سیلت )درصد( رس )درصد( شن )درصد( / 8 22 / 8 24 / 8 بافت لوم لوم سیل یت لوم 21 / 2 21 / 2 27 / g.cm -3 1 / 3 1 / 35 1 / 3 11 / 5 12 / 8 11 / / 9 )cm( سیستم مزرعة آزمایشی از نو قطرهاي نواري (T- Tape) بود. نوارهاي تیپ در هر ردیف متر بود و در هر سانتیمتر یک روزنة خروج آب با د یب در فشار 0 / 8 اتمسفر تعبیه شد. بین همة ردی ف اسمی 2 لیتر در ساعت هاي ذرت ی ک نوار تیپ قرار داشت و براي قطع یا وصل كردن آب ورودي به هر شیار از شیرفلاهه يا ابتداي نوار استفاده میشد. براي ایجاد شوري مورد نظر )m 8( ds / از اختال دو منبع آب شور ) تا 35( حاصل از زهاشه يا ds / m منطقه و آب چاه )حدود ds / m 1( / 5 استفاده شد. براي سبزشدن در همة تیمارها از آب غیر شور استفاده شد و تیمارهاي پس از سبزشدن گیاه انجام شد. ابعاد كرتها 3 متر )چهار ردیف ذرت به فواصل 75 سانتی متر( در متر و فواصل بین كرت ها 2 متر در نظر گرفته شد. ذرت در سالهاي 1391 و 1392 به ترتیب در تاریخهاي 1391 / 4 / 11 و 1392 / 4 / 13 كاشته و در تاریخ ه يا 1391 / 8 / 17 و 1392 / 8 / 18 برداشت شد. نقشة شماتیک طر در شال 1 میآید. در سال ه يا اول و دوم پس از سبزشدن ذرت به ترتی ب 7 و 9 بار آبیاري به فواصل تقریبی یک هفته كه تخلیة رطوبت خاك در حد 45 تا 55 درصد آب قابل دسترس میرسید انجام شد. میزان و زمانه يا مختلف در دول 2 میآید. تنش( تیمارهاي عبارتاند از به تفایک هر سال براي تیمارهاي )كم T 2 به اندازة درصد T( 1 درمیان آب ) كامل و بدون با آب غیر شور در همة ردیفهاي كشت و T 3 T 4 )T 3 ( ) كامل با كاربرد یک غیر شور شور در شیارهاي مجاور به صورت متناوب و ثابت ( 4 T (( مفهوم متناوب ای ن است كه ردیفهاي كشت به صورت با آب غیر شور و آب شور در آبیاري بعدي ابه ا میشوند و یل ثابت میشوند T 4 در )كم T 6 و T 5 و ردیفها به صورت با آب غیر شور با استفاده از متغیر ( 6 ))T و T 7 شیارها به صورت ثابت ( 5 T( و ) كامل با استفاده از آب شور(. قالب آماري طر به صورت بلوكهاي كامل تصادفی با سه تارار در نظر گرفته شد )شال 1( و میانگینها بر اساس آزمون حداقل اختالف معناداري 1 عمق آب (LSD( مقایسه شدند. مزرعة آزمایش ی بر اساس اندازهگیري رطوبت خاك ( دول 3( و محاسبة كمبود رطوبت خاك در تیمار بدون تنش )رابطة 1( )رابطة 2( ( ) به كمک رابطهه يا In = SMD 1 Lr 1 و 2 برآورد شد: SMD = (θ FC θ i ). Bd. Dr SMD و In خاك بر حسب میلیمتر به ترتیب عمق خالص Lr براي تیمار شور در نظر گرفته میشود و كمبود رطوبت لزوم آبشویی بر حسب درصد كه و θ FC رطوبت خاك در حد ظرفیت زراعی و قبل از درصد وزنی θ i Bd سانتیمتر ماعب و میلیمتر است. به استناد دادهه يا به ترتی ب بر حسب رم مخصوص ظاهري خاك بر حسب گرم بر Dr عمق توسعة ریشة گیاه بر حسب برداشتشده عملارد دانه مقدار آب آبیاري و مقدار بارش طی فصل مقادیر كاربردي )مجمو باران و آب آبیاري( برآورد شد. )رابطة 3( آب بر مبناي آب WP = Y I+P WP آب بر حسب كیلوگرم در هاتار به ازاي هر میلیمتر مصرف آب Y عملارد دانه بر حسب كیلوگرم در P و I هاتار میلیمتر است. به ترتی ب عمق آب و باران بر حسب 1. Least Significant Difference

4 4 تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46 شمارة 1 بهار 1394 منبع آب غير شور منبع آب شور T 2 T 5 T 3 T 4 T 6 T 7 شکل 1. نقشة شماتيک اجرايی طرح برای يک تکرار تاریخ جدول 2. مقادير آب آبياری (mm) بهكاررفته طی فصل رشد ذرت به تفکيک تيمارهای مختلف و سال T 7 T 6 T 5 T T 3 T / 4 / / 5 / / 5 / / 5 / / 5 / / 6 / / 6 / / 6 / فصل رشد / 4 / / 5 / / 5 / / 5 / / 5 / / 6 / / 6 / / 6 / / 6 / / 7 / 1 در انتهاي فصل عملارد دانه و ا زاي عملارد ذرت شامل تعداد ردیف دانه تعداد دانه در ردیف و وزن هزاردانه اندازه گیري و دادهه يا معآوريشده با برنامة SAS شدند. آنالیز آماري طی فصل رویش ذرت در سال هاي 1391 و 1392 به ترتیب 195 و 2 میلیمتر بارندگی و ود داشت. توزیع بارش دو سال در شال 2 میآید. در سال 1391 دو پدیدة قابل تو ه بارندگی در دورة رشد گیاه در حدود 13 و 0 روز پس از كاشت به میزان تقریبی 80 میلیمتر و در سال 1392 فقط ی ک پدیدة بارندگی هشتاد روز پس از كاشت به میزان میل ی متر اتفاق افتاد. بررسی منحنی تغییرات بارندگی دو سال نشان میدهد كه سال 1392 نسبت به سال 1391 خشکتر بوده به طوري كه در مجمو فصل باران مؤثر در سال 1392 نسبت به سال درصد كاهش داشته است.

5 5 كيانی و مساوات: بررسی راهکارهای مختلف آبياری يکدرميان با استفاده از... بارندگی ( mm )بارندگی (mm) روز پس از کاشت شکل 2. توزيع بارش طی فصل رشد ذرت به تفکيک هر سال روز پس از کاشت عمق خاك (cm) جدول 3. درصد وزنی رطوبت خاک در تيمار بدون تنش )1 T 1391 / 5 / / 5 / / 5 / 6 تاریخه يا طی( نمونهبرداري سال / 6 / / 5 / 26 فصل رشد ذرت به تفکيک هر سال 1391 / 6 / / 8 19 / 5 21 / / 6 / 8 19 / 7 / 3 / 3 18 / 7 / 0 22 / 5 19 / 1 19 / 9 21 / 7 19 / 7 22 / 1 23 / 2 22 / 5 24 / 3 23 / 7 18 / 7 22 / 1 21 / 2 تاریخه يا نمونهبرداري سال / 4 / 21 / 1 23 / 1 22 / / 7 / / 6 / / 6 / / 6 / / 6 / / 5 / / 5 / / 5 / / 5 / / 4 / / 2 22 / 7 / 8 19 / 7 / 8 19 / 2 18 / 2 22 / 3 / 7 17 / 9 19 / 8 19 / 2 18 / 4 19 / 1 19 / 5 17 / 2 17 / 5 18 / 0 18 / 4 21 / 3-18 / 1 / 5-18 / 5 18 / 7 - / 8 19 / يافتهها و بحث بررسی تغييرات عملکرد طی دو سال تغییرات عملارد دانة ذرت طی دو سال تحت تأثیر تیمارهاي مختلف تركیب مبناي و میآید 3 در شال دو ساله در قسمته يا آماري تحلیل بعد تشریح بر نتایج میشود. عملارد در سال دوم نسبت به سال اول حدود 1270 كیلوگرم در هاتار بیشتر بود. اگرچه مجمو در شرایط آبوهوایی در سال دوم نسبت به سال اول خشکتر بود تأمین آب و تعدد دوم سال ضمن تعدیل ( دول 2( داخل خشای شرایط مزرعه و واكنش مناسب گیاه ذرت به آب باعث افزایش عملارد شد. به طور طبیعی در صورتی كه عوامل كنترلناپذیر اقلیمی و مؤثر در تولید بهویژه بارندگی )شال 2( كمتر باشد یا شدت آن كم باشد میتوان با اعمال مدیریت مناسب بر اساس شناخت گیاه به عملارد پتانسیل نزدیک شد. نتایج بررسی دوساله نشان داد شیوهه يا مختلف كمآبیا ي ر اگرچه نسبت به كامل عملارد كمتري دارند مزیتی بر هم ندارند. عملارد دانة ذرت در سال اول در تیمارهاي T 5 و T 2 T 6 به ترتیب حدود و آبیاري كامل با آب غیر شور ذرت بین شیوهه يا آبیاري شدند به دلیل ( ) مختلف كمآبیا ي ر ریزش بود. اختالف اندك در عملارد كه با درصد نیاز آ یب باران در سال 195( 1391 میلیمتر( و در سال ) میلیمتر( غیر طبیعی نیست )شال 2(. به عبارت دیگر اگرچه در زمان هر درصد به اندازة نصف تیمار مقایسة مقدار كل آب كاربردي )مجمو آب سه تیمار بین كم حجم آب دریافتشده با تیمار در تیمارهاي تیمارهاي كامل آب دریافت كردند كم و بارندگی( كامل نشان میدهد نسبت به تیمار آبیاري كامل در سال اول حدود 70 و در سال دوم حدود 64 آب كه همگی شور تیمارهاي سالة دو میانگین است. درصد كامل دریافت كردند نشان میدهد بیشترین عملارد مربو به تیمار تیمار T 4 T 7 )93 كیلوگرم در هاتار( و كمترین آن مربو 7397( T 4 و T 3 T 7 در كیلوگرم نسبت به تیمار هاتار( است. به عملارد تیمارهاي در سال اول به ترتیب حدود و 71 درصد و در سال دوم به ترتیب حدود و 75 درصد بود. به طور ك ی ل 8 سطح در شور آب كاربرد نتایج بر این ناته تأكید دارد كه شیوة با ذرت گیاه براي ds / m 62 درصد و در سال دوم به ترتیب و 77 درصد تیمار

6 6 تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46 شمارة 1 بهار 1394 شور غیر شور ضمن صرفه ویی حدود درصد از آب غیر شور عملارد را تحت تأثیر قرار نمیدهد. به عبارت دیگر در مناطق كمآب كه آب شور و ود دارد كاربرد آب شور یک غیر نتیجهگیري شور ك یل صورت به بر شیارها شیارها فقط با آب غیر شور مزیت دارد. در كم روشه يا در عملارد مقایسة و با با آب غیر شور با تیمارهاي شور میتوان گفت در صورت كمبود منابع آب غیر شور با ایگزینكردن بخشی از آب مورد نیاز گیاه با آب شور اماان افزایش تولید و ود دارد مثال در سال اول عملارد تیماري كه به صورت آب غیر شور شد حدود 70 درصد اگر دو شیار دیگر در همان تیمار با آب شور عملارد نسبت به تیمار افزایش خواهد حدود ( 5 )T ثابت T 5 )%21( و نسبت به تیمار داشت. در سال دوم با كامل بود. اما شود ( 4 )T به میزان 1786 كیلوگرم در هاتار نیز تیمار 12 فقط T 5 درصد كاهش نسبت به تیمار T 4 29 بخشی از نیاز آ یب درصد افزایش عملارد نشان داد. در نتیجه ذرت با آب شور به صورت تأمین با آب غیر شور در شیارهاي مجاور راهبردي مؤثر براي افزایش تولید در مناطق كمآب است. تحليل آماری تركيب دوسالة عملکرد و اجزای آن نتایج میانگین دول نشان سال دول آبیاري تجزیة 4 واریانس عملارد ذرت بین میدهد معنادار و شال آنالیز بر از است 4 نظر و واریانس و عملارد مركب عملارد و ا زاي میآید. عملارد بقیة تیمارهاي به ا زا مركب عملارد ذرت معنادار نیست. ك ی ل طور و معنادار نشان آب آن و مختلف به ترتیب نتایج آب نیست. میدهد معنادار تجزیة اختالف بین است همچنین تأثیر مقایسة در مركب دو نتایج تیمارهاي و بر ا زاي شکل 3. تغييرات ميانگين عملکرد دانة ذرت در تيمارهای مختلف آبياری طی دو سال آزمايش T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 علکرد دانه (t/ha) تيمارهای آبياری منبع تغییرات در ة آزادي تعداد ردیف دانه جدول 4. تجزية واريانس مركب بر پاية ميانگين مربعات برخی صفات ذرت تعداد دانه در ردیف عمق دانه (mm) وزن هزاردانه (g) عملارد دانه آب (kg / ha / mm) / 5 62 / 4 12 / 5 ** ** 9 / 1 / 5 سال خطا تیمار تیمار*سال خطا (kg / ha) ** ** / / / 7 8 / / 83 0 / / 4 0 / / / 8 ** 13 / / 3 / 35 9 / / / 9 2 / 85 0 / 76 0 / / 44 3 / CV غیر معنادار و ** معنادار در سطح احتمال 99 درصد مقایسة آماري میانگینها بین سه تیمار كم حاایت از آن دارد كه اختالفهاي مشاهدهشده در سطح احتمال 5 درصد معنادار نیست و همه در ی ک كالس قرار دارند. نتایج محققان دیگر نشان داد با كاهش درصد از آب مورد نیاز گیاه ذرت عملارد به طور معنادار كاهش م یی ابد ولی شیوههاي مختلف كمآبیاري در ای ن سطح از كاهش آب در عملاردهاي آنها تأثیري ندارد. در پژوهش اشارهشده با ی ک درمیان گیاه ذرت به صورت ثابت و متناوب با صرفه ویی حدود 24 درصد آب نسبت به تیمار مرسوم عملارد حدود 12 درصد كاهش داشت ) Shakarami,.)Rafiee and بنابراین در شرایط آبوهوایی مشابه اعمال مدیریته يا كم مشخص شده در این پژوهش مزیتی بر هم ندارند. در شرایط كمبود منابع آبی و در صورتی كه شاخص آب نسبت به كامل فزونی داشته باشد یا حداقل اختالفی معنادار با كامل نداشته باشد هر سه نو مدیریت كم در ای ن پژوهش با اثربخشی مشابه قابل كاربردند )در ای ن زمینه در قسمت آب بحث خواهد شد(. مقایسة كمی تیمارهاي آبیاري كامل و یل شور )T 7 T 4 T 3 ( از نظر عملارد در مقایسه

7 7 كيانی و مساوات: بررسی راهکارهای مختلف آبياری يکدرميان با استفاده از... با تیمار و كامل و یل غیر شور ( 1 T( نشان داد تیمارهاي T 3 بر تیمار T 4 مزیت دارند و ضمن صرفه ویی حدود درصد آب غیر شور اماان افزایش تولید را نیز فراهم م ی كنند. مقایسة میانگین تیمارها نشان داد )شال 4( عملارد تیمارهاي كم T 5 T 2 ( و با دو تیمار دیگر شوري T( 6 از نظر آماري با تیمار T 7 T 3 ( و )T 4 در یک كالس در كالس متفاوت قرار دارند. از نظر كمی عملارد تیمارهاي كم تیمارهاي شور بهویژه در دو نو مدیریت بهكار رفته كمتر از T 3 ( است به طوري كه متوسط عملارد در تیماهاي كم و )T 4 T 2 T 6 T 5 نسبت به تیمار به ترتی ب T 4 و T 3 19 و 24 درصد كاهش داشته و این مقدار كاهش به لحاظ آماري معنادار است. بنابراین به استناد نتایج دو ساله در شرایط كمبود آب براي تأمین نیاز آبی گیاه و دردسترسنبودن آب شور كاربرد مدیریته يا كم مشابه این پژوهش ضمن صرفه ویی در منابع آب غیر شور و افزایش اراضی آبی افزایش تولید كل و درآمد زارعان را اماانپذیر میكند. هنگامی كه منطقهاي با كمبود منابع آبی موا ه است و در مجاورت زمینه يا آبه يا شور و ود دارد بهتر است با مدیریت كشاورزي شیارها با آب شور غیر شور كمبود نیاز آبی گیاه با آب شور تأمین شود. در این صورت تولید كل بیشتر از مدیریت كم با آب غیر شور خواهد شد. استفاده از منابع آب شور براي برطرفكردن بخشی از آب مورد نیاز گیاه با روشهاي مختلف مدیریتی كه نتایج رضایتبخش داشتهاند در منابع متعدد مشاهده م ی شود ( Kiani and Abbassi, 09; Kiani and.)mirlatifi, 12; Naresh et al, 1993; Sharma et al, 1994 شکل 4. مقايسة ميانگين دو سالة عملکرد دانة ذرت در تيمارهای مختلف آبياری )وجود حداقل يک حرف مشابه در هر ستون از گرافها به منزلة عدم معناداری بين آنهاست.( بهرهوری آب آب بر اساس نسبت عملارد دانة ذرت به مجمو آب آبیاري و بارندگی براي همة تیمارهاي به تفایک هر سال برآورد شد. نتایج در شال 5 میآید. برآیند نتایج دو سال نشان میدهد در تیمارهاي غیر شور با كاهش درصد از آب مورد نیاز گیاه )در هر سه شیوة كمآبیاري( مقدار قابل رقابت است و ندارد. كم بر درصد كاهش آب عامل كامل با WP كامل از نظر شاخص اشارهشده مزیتی عدم اصلی است. در سال 1391 و 1392 براي تیمار حد تا WP كاهش و ود باران و اثربخشی آن در منطقه سهم بارش در كل آب مصرفی گیاه به ترتیب حدود 41 و 21 درصد و در سه تیمار كم T( 6 این سهم معادل 57 و 33 درصد بود. T 5 T 2 ( طبیعی است كه اثربخشی باران در تیمارهاي كم تیمار كامل باشد. در یک ذرت تحت تأثیر شیوهه يا معبندي نهایی از مختلف كم بیشتر از گیاه WP با آب غیر شور و با درنظرگرفتن واقعیت مو ود )بارش( این نتیجه قابل حصول است كه با كاهش درصد از آب مورد نیاز گیاه ذرت اگرچه طور عملارد به معناداري ندارد. مقایسة كاهش آب مییابد كاهش معنادار آب بین تیمارهاي شور و غیر شور در هر دو سال بیانكنندة این ناته است كه كاربرد آب شور )در حد 8( با مدیریت ds / m T 3 )تیمارهاي غیر شور )تیمارهاي و T( 4 نسبت به آبیاري و T 5 یکدر میان در مجاورت آب غیر شور )T 6 شیارها با آب نشان از برتري تیمارهاي غیر شور دارد )شال 5(. به عبارت دیگر نتایج نشان میدهد استفاده از آب شور )m 8( ds / و آب غیر شور به صورت براي گیاه ذرت از نظر مزیتی ندارد. ه يا بیان آب بر عدم آبیا شیري ارها با آب شور این ناتة مهم نیز ضروري است كه نتیجة به دستآمده در شرایطی است كه ارزش آب شور و غیر شور یاسان در نظر گرفته شود. به عبارت دیگر اگر فرض كنیم آب شور كه در حال حاضر ب ی استفادهاند ارزش اقتصادي ندارند و از مخرج كسر براي تیمارهاي شور حذف شوند مقدار آب همانند عملاردها افزایش ی قابل تو ه خواهند یافت مثال در سال 1391 با حذف مقدار آب شور مورد استفاده و با درنظرگرفتن مجمو از T 3 kg.m -3 آب غیر شور( به در تیمار آب غیر شور و باران در تیمار 1 / 56 )با درنظرگرفتن مقدار آب شور همارزش با 2 / 33 )بدون درنظرگرفتن آب شور( و kg.m -3 از T 4 2 / 54 افزایش م یی 1 / 69 به -3 kg.m kg.m -3 نتایج مشابه براي سال 1392 نیز حاصل شد. ابد T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 تيمارهای آبياری علکرد دانه (t/ha) a c b a b c c c

8 8 تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46 شمارة 1 بهار 1394 شکل 5. مقايسة ميانگين بهرهوری آب (WP) در تيمارهای مختلف آبياری در دو سال شکل 6. مقايسة ميانگين دوسالة بهرهوری آب (WP) در تيمارهای مختلف آبياری )وجود حداقل يک حرف مشابه در هر ستون از گرافها به منزلة نبود تركيب دوسالة بهرهوری آب رابطة معنادار بين آنهاست.( نتایج مقایسة میانگین دوسالة آب در تیمارهاي مختلف در شال 6 میآید. نتایج تركیبی آنالیز واریانس شاخص آب ( دول 4( نشان داد بین تیمارها در سطح احتمال 99 درصد )0/01> P) اختالف معنادار و ود دارد. تیمارهاي كم باالترین آب را دارند و از نظر آماري با تیمار كامل بدون تنش شوري اختالف معنادار ندارند. اگرچه در مقایسة تیمارهاي مختلف از نظر شاخص تیمارهاي كم T 5 T 2 ( آب T( 6 به دلیل مصرف كمترآ آب و عملارد مناسب به منزلة تیمارهاي با مزیت نسبی باالتر انتخاب شدند تیمارهاي با مدیریت شور غیر شور T 3 ( )T 4 و و از نظر تولید و عملارد نسبت به بقیة تیمارها مزیت باالتري داشتند به طوري كه میانگین عملارد دوساله در تیمارهاي T 3 T 4 به ترتیب برابر 8791 و 9374 كیلوگرم در هاتار بود و در یک كالس آماري قرار داشتند. ولی تیمارهاي كم T 5 T 2 T 6 به ترتیب معادل كیلوگرم در هاتار در یک كالس آماري قرار داشتند و با دو تیمار متفاوت T 4 و T 3 بودند. عامل اصلی كاهش بهرهوري آب در تیمارهاي نسبت به تیمارهاي كم و T 3 T 4 مقدار آب مصرفی است به طوري كه تیمارهاي شور آب كامل ولی تیمارهاي كم احتساب باران با میانگین حدود 67 درصد تیمار آب دریافت كردند. مشابه نتایج سالیانه كه پیشتر آمد تركی ب با كامل دوسالة آب نیز نشان میدهد در صورتی كه ارزش آب براي تیمارهاي مورد بحث یاسان باشد از نظر كمی به نفع تیمارهاي كم است و آنها به منزلة گزینة برتر انتخاب میشوند. واضح است كه آب شور همارزش با آب غیر شور نیست. در نتیجه اگر آب بر اساس آب غیر شور در هر تیمار مبناي محاسبه قرار گیرد تیمارهاي شور با مدیریت آب شور غیر شور از نظر شاخص آب به لحاظ كمی نیز باالتر قرار میگیرند و به منزلة گزینههاي برتر انتخاب میشوند. آ یب گیاه را به صورت كامل با نیم ی آب در تیمارهاي و T 3 T 4 از آب شور و نیم ی غیر شور تأمین كردند در شرایطی كه ارزش دو نو كه نیاز از آب آب یاسان در نظر گرفته شوند به ترتیب برابر 1 / 72 و 1 / 84 كیلوگرم دانه به ازاي هر متر ماعب مصرف آب و در تیمارهاي به T 6 و T 5 ترتیب معادل 2 / 3 و 2 / 2 كیلوگرم دانة ذرت به ازاي هر متر ماعب مصرف آب به دست آمد. اما در صورتی كه آبه يا شور همانند شرایطی كه اتفاق میافتد بیارزش و بیاستفاده در نظر گرفته شوند آب در تیمارهاي از به ترتی ب T 4 و T 3 1 / 72 و 1 / 84 به 2 / 72 و 2 / 9 كیلوگرم دانة ذرت به ازاي هر متر و T 5 T 6 ماعب مصرف آب افزایش مییابد و باالتر از تیمارهاي كم قرار میگیرند. بررسی شیوههاي ثابت و متناوب از نظر آب روي ذرت ( درمیان ی ک Rafiee and )Shakarami, و گو هفرنگی )Molavi et al, 11( نشان داد اختالف بین آنها از نظر آماري معنادار نیست و با و ود كاهش عملارد نسبت به كامل آب گیاهان افزایش داشت. بررسی توزیع شوري در نیمرخ خاك طی دو سال رشد تدریجی شوري عصارة اشبا خاك را بهویژه در الیة عمیقتر خاك نشان داد. به طور كلی دو سال كاربرد آب با شوري ds / m 8 براي گیاه ذرت در استان گلستان نشان داد اگرچه در منطقه خارج از فصل ذرت بارندگی و ود دارد آب شویی كامل انجام نمیشود و نمکه يا به سمت الیة پایینی هدایت م ی شستهشده از الیة باالیی شوند. در نتیجه براي حف پایداري تولید ضروري است به ازاي هر دو سال استفادة مداوم از روشه يا پیشنهادي پایش شوري در نیمرخ خاك با هدف بررسی چگونگی رشد و تجمع نمک صورت پذیرد. به استناد این WP (kgm -3 ) T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 تيمارهای آبياری WP (kg.ha -1.mm -1 ) 5 0 ab ab c bc a ab T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 d تيمارهای آبياری

9 ي ا 9 كيانی و مساوات: بررسی راهکارهای مختلف آبياری يکدرميان با استفاده از... اندازهگیري بهویژه در ابتداي فصل رشد م ی توان در خصوص برنامهریزي براي آبشویی نیمرخ خاك تصمیم گرفت. بررسی نتایج نشان میدهد پس از دو سال با آب شور m( )8 ds / براي گیاه ذرت در استان گلستان اماان كاربرد آب شور با مدیریته يا بهكاررفته براي تیمارهاي و T 3 T 4 به ویژه به طوري كه به تولید بیشتر بینجامد و با تمهیداتی ساده پایداري نیز حف شود و ود دارد. نتيجهگيری گلستان استان مشابه شرایط در گریزناپذیر منطقه است اعمال شیوهه يا گیاه گیاه ذرت )T 2 ( كاهش آب كم كه باران مانند كاهش مقدار مشخصی با T 5 ( در ساله يا شیارها از یای مختلف كم پدیدهه يا ر يو از كل آب مورد نیاز مقدار همان با و یل و T( 6 مزیتی بر یکدیگر ندارند. در تیمارهاي اول و دوم به ترتیب 29 و 36 درصد از آب غیر شور صرفه ویی شد. شیوة دیگر مدیریت پژوهش كاملكردن آب با شوري 8 ds / m به صورت )T 4 و ( 3 T شور غیر شور در تیمارهاي كم كاربرد بود. تیمارهاي در این با استفاده از شیارها با آب در شیارها به صورت شور غیر شور )ثابت یا متغیر( از نظر عملارد اختالف آب شور معناداري )T 6 T 5 T 2 ( كم تیمارهاي به نسبت و یل ندارند با هم و تیماري كه هر چهار شیار آن به وسیلة شده بود ( 7 ( T افزایشی معنادار دارند. بنابراین به استناد نتایج دوساله در شرایطی كه كمبود آب براي تأمین نیاز آ یب گیاه و ود داشته باشد و آب شور در دسترس نباشد كاربرد مدیریته يا كم مشابه این پژوهش ضمن صرفه ویی در منابع آب باعث افزایش تولید میشود. در شرایطی كه منطقهاي با كمبود منابع آ یب موا ه است و در مجاورت زمینه يا كشاورزي آبه يا شور و ود دارد بهتر است با مدیریت شیارها با آب شور غیر شور كمبود نیاز آ یب گیاه را با آب شور تأمین كرد. در این صورت تولید كل بیشتر از مدیریت كمآبیاري با آب غیر شور خواهد بود. از نظر آب نتایج نشان میدهد در صورتی كه ارزش آب شور و غیر شور یاسان در نظر گرفته شود تیمارهاي كم داراي باالترین بهرهوري آب هستند و از نظر آماري اختالفی معنادار با تیمار كامل بدون تنش ندارند. اما واضح است كه آبه يا شور با آبه يا غیر شور همارزش نیستند. نتایج این پژوهش نشان داد به كم با مدیریت آبیاري شیارها در صورتی كه شیارهاي آبیارينشده با آب شور غیر قابل استفاده شوند نسبت به كم اثربخشتر است. در نتیجه اگر آب بر اساس آب غیر شور در هر تیمار مبناي محاسبه قرار گیرد تیمارهاي شور با مدیریت آب شور غیر شور از نظر این شاخص هم باالتر قرار میگیرند و به منزلة گزینهه يا برتر انتخاب میشوند. سپاسگزاری نویسندگان سبب حمایت مالی مقاله از صندوق حمایت و از آقایان از پژوهشگران كشور به مهندس رحیم طبرسا و مهدي ادیبی به دلیل همااري در ا راي این پژوهش قدردانی میكنند. REFERENCES Bradford, S. and Letey, J. (1993). Cyclic and blending strategies for using saline and non-saline water for irrigation.irrigation Science, 13, Graterol, Y. E., Elisenhauer, D. E., and Elmore, R. W. (1993). Alternate-Furrow irrigation for soybean production, AgricultralWater Management, 24(2), Kang, S., Z. Liang, Y. Pan., P. Shi., and Zhang, J. (). Alternate furrow irrigation for maize production in an arid area. Agricultural Water Management, 45(3), Khorramian, M. (02). The effect of deficit irrigation using alternate furrow irrigation on yield of corn in north of Khuzestan.Journal of Agricultural Engineering Research, 11, (In farsi). Kiani, A. R. and Abbasi, F. (09). Assessment of the water-salinity crop production function of wheat using experimental data of the Golestan province, Iran. Irrigation and Drainage, 58, Kiani, A. R. and Mirlatifi, S. M. (12). Effect of different quantities of supplemental irrigation and its salinity on yield and water use by winter wheat (Triticumaestivum).Irrigation and Drainage, Vol 61, Kiani A. R., Mirlatifi, M., Homaee, M., and Cheraghi, A. (05). Water use efficiency of wheat under salinity and water stress conditio. Journal of Agricultural Engineering Research, 24(6), (In Farsi). kiani, A. R. and Kocheckzadeh, M. (02). Application and management strategies use of saline water in irrigation.first National Conference on "Water Crisis Mitigation Strategies" Zabol University, Zabol, Iran (In Farsi). Liaghat, A. M. and Esmaili, Sh. (03). The effect of fresh and saline water conjunction on corn yield and salt concentration in the root zone: Journal of Agricultural Science and Nature Resources, (2), (In Farsi) Maas, E. V. and Hoffman, G. J. (1977). Crop salt

10 تحقيقات آب و خاک ايران دورة 46 شمارة 1 بهار 1394 tolerance current assessment. Irrigation and Drainage, 3, Molavi, H., Mohammadi, M., and Liaghat, A. M. (11). Effect of full irrigation and alternative furrow irrigation on yield, yield components and water use efficiency of tomato (Super Strain B). Water and Soil Science, 3(21), (In Farsi). Naresh, R. K., Minhas, P. S., Goyal, A. K., Chauhan, C. P. S., and Gupta, R. K. (1993). Conjunctive use of saline and non-saline waters. II. Field compariso of cyclic uses and mixing for wheat. Agricultural Water Management, 23, Rafiee, M. and Shakarami, Gh. (). Water use efficiency of corn as affected by every other furrow irrigation and planting deity. World Applied Sciences Journal, 11(7), Shalhevet, J. (1994). Using water of marginal quality for crop production: major issues.agricultural Water Management,, Sharma, D. P., Rao, K. V. G., Singh, K. N., Kumbhare, P. S., and Oasterbaan, R. J. (1994). Conjunctive use of saline and non-saline irrigation waters in semi-arid regio. Irrigation Science,, -33. USDA, ().World agricultural production.foreign agricultural service.office of global analyses.